Vietnam’s Colonial Period Names: Tonkin, Annam, Cochinchina
An Nam và Cochinchina: Nguồn gốc tên gọi và ảnh hưởng lịch sử
Nguồn gốc tên gọi “An Nam”
“An Nam” là tên gọi mà Trung Quốc thường dùng để chỉ Việt Nam trong nhiều giai đoạn lịch sử, bất kể quốc hiệu thực tế của nước này. Tên gọi này lần đầu tiên được ghi nhận từ thời nhà Đường, khi miền Bắc Việt Nam được lập thành một vùng tự trị có tên gọi “An Nam đô hộ phủ”. Từ đó, “An Nam” đã trở thành một thuật ngữ phổ biến.
Trong suốt các triều đại Việt Nam từ thời Đinh, Tiền Lê cho đến Lý và Trần, mặc dù các quốc hiệu đã thay đổi nhiều lần (như Đại Cồ Việt, Đại Việt, Đại Ngu…), nhưng trong các tài liệu và bản đồ của Trung Quốc, Việt Nam vẫn thường được gọi là An Nam.
Từ nhìn nhận của người phương Tây, "Annam" được sử dụng như một khái niệm bao trùm để chỉ toàn bộ lãnh thổ Việt Nam. Nhà truyền giáo Alexandre de Rhodes, người có vai trò quan trọng trong việc phát triển chữ Quốc ngữ, cũng đã nhắc đến tên gọi "Annam" trong các tài liệu của mình. Ông đã phân chia lãnh thổ thành hai vùng: “Tunquin” (Đàng Ngoài) và “Cochinchine” (Đàng Trong).
Tên gọi “Cochinchina” và sự thay đổi ý nghĩa
Tên gọi “Cochinchina” bắt nguồn từ những nhà buôn Bồ Đào Nha trong quá trình khám phá vùng Đông Nam Á. Ban đầu, từ "Cauchy" (Giao Chỉ)—một tên gọi cổ của Việt Nam từ thời Hán—được ghi nhận. Tuy nhiên, do “Cauchy” trùng với một địa danh ở Ấn Độ, họ đã thêm “china” (Trung Quốc) vào để phân biệt, tạo thành tên gọi “Cochinchina”, nghĩa là “vùng Giao Chỉ gần Trung Quốc”.
Trong thời kỳ Trịnh-Nguyễn phân tranh, người phương Tây tiếp tục sử dụng “Cochinchina” để chỉ vùng đất Đàng Trong dưới sự cai trị của chúa Nguyễn, và vùng đất Đàng Ngoài được gọi là “Tonkin”, dựa trên tên gọi của thủ đô Đông Kinh (ngày nay là Hà Nội).
Tìm hiểu thêm: Nguồn gốc tên gọi một số trái cây
Khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam vào thế kỷ 19, họ đã thay đổi ý nghĩa của “Cochinchina”. Từ một thuật ngữ chỉ toàn bộ Đàng Trong, “Cochinchina” trở thành tên gọi dành riêng cho vùng Nam Kỳ (Nam Bộ). Pháp đã chia Việt Nam thành ba kỳ:
- Cochinchina (Nam Bộ)
- Tonkin (Bắc Bộ)
- Annam (Trung Bộ)
Mặc dù vậy, người Pháp vẫn gọi người dân Việt ở cả ba kỳ là “Annamite”, qua đó phản ánh sự coi thường đối với sự phân biệt văn hóa và lịch sử của người Việt.
Đọc thêm: Xứ Nẫu – Tại sao có tên gọi thế?
Sự khác biệt văn hóa qua tên gọi
Sự phân chia thành ba kỳ không chỉ ảnh hưởng đến hành chính mà còn dẫn đến những thay đổi văn hóa vùng miền. Nam Bộ (Cochinchina) với vị trí giao thương thuận lợi đã nhanh chóng trở thành một trung tâm giao thoa văn hóa. Ngược lại, Bắc Bộ (Tonkin) duy trì truyền thống lâu đời, trong khi Trung Bộ (Annam) giữ vai trò trung gian về cả địa lý và văn hóa.
Tên gọi “Cochinchina” hiện nay không còn được sử dụng chính thức, nhưng vẫn lưu lại dấu ấn trong các nghiên cứu lịch sử và bản đồ cổ.
Tham khảo thêm: Cửu Long – Có phải là 9 rồng?
Kết luận
Từ tên gọi An Nam đến Cochinchina, mỗi thuật ngữ đều phản ánh một giai đoạn lịch sử đặc biệt cùng với cách nhìn nhận của các thế lực bên ngoài về Việt Nam. Những tên gọi này không đơn thuần là địa danh mà còn thể hiện các mối quan hệ phức tạp về chính trị, văn hóa và quyền lực. Hiểu rõ ý nghĩa của chúng giúp chúng ta nhìn lại lịch sử đất nước và tôn vinh bản sắc dân tộc đã được hình thành qua hàng thế kỷ.
Nguồn Bà i Viết Tên gọi Việt Nam thời kì thuộc Pháp: Tonkin, Annam, Cochinchina
